محدثه جودکی
استرس چیست؟
استرس را میتوان واکنشهای روانی، جسمانی، هیجانی و رفتاری انسان به هر تهدید یا فشار ادراکشدهی درونی یا محیطی دانست. استرسهای طولانیمدت یا شدید، بر ابعاد مختلف زندگی ما اثر میگذارند و اگر درست مدیریت نشوند، میتوانند به فرسودگی جسم و روان منجر شوند.
برخلاف تصور عموم که همیشه «فشار عصبی» را چیزی منفی میدانند، استرس همیشه بد و مذموم نیست.
انواع استرس: دیسترس و یوسترس
یک نوع از استرس که بار منفی دارد، «دیسترس» (Distress) نامیده میشود؛ این نوع استرس در موقعیتهایی مثل:
- مرگ عزیزان
- جلسات امتحان دشوار
- موقعیتهای آزاردهنده و تهدیدکننده
در ما ایجاد میشود و احساس ناراحتی و فشار روانی میآورد.
در مقابل، نوع دیگری از فشار عصبی وجود دارد که حالت مثبت و خوشایند دارد و بهوسیلهی اتفاقات خوب ایجاد میشود. به این نوع استرس «یوسترس» (Eustress) میگویند.
برای مثال:
- وقتی نام دانشجویی در لیست رتبههای برتر دانشگاه قرار میگیرد
- یا به کارمندی پیشنهاد ارتقای شغلی در شهر دیگری داده میشود
در هر دو حالت، شخص دچار استرس میشود، اما این استرس منفی نیست؛ بلکه انگیزهبخش و سازنده است. استرس مثبت به تازگی و شادابی زندگی اضافه میکند.
همهی ما با تحمل میزان معینی از استرس زندگی میکنیم؛ سررسیدها، رقابتها، برخوردها، ناکامیها و نگرانیها به زندگی عمق و معنا میبخشند.
هدف ما حذف کامل استرس نیست، بلکه این است که یاد بگیریم چطور از استرس، به نفع خودمان استفاده کنیم.
سندروم سازگاری عمومی
طبق نظریهی «سندروم سازگاری عمومی»، هر انسان در برابر حوادث فشارزا در یک سطح مشخص میتواند مقاومت نشان دهد. برخی افراد قدرت تحمل بالاتری دارند، برخی دیگر حساسترند، اما همهی ما یک مرز تحمل داریم که بعد از آن، استرس شروع به اثرگذاری منفی میکند.
مرحلهی اعلام خطر (هشدار)
در این مرحله، فرد ممکن است بدون دلیل مشخص، احساس ترس یا اضطراب کند. اگر عامل استرسزا شدید باشد، فرد در ابتدا ممکن است توان مقابله با آن را نداشته باشد.
مرحلهی مقاومت
در اغلب موارد، فرد همهی تواناییهای جسمی و عاطفی خود را به کار میگیرد تا با اثرات منفی عامل استرسزا مقابله کند.
مرحلهی واماندگی (فرسودگی)
اگر عامل استرسزا طولانیمدت باشد و راهحلی برای آن پیدا نشود، فرد وارد مرحلهی واماندگی میشود و فرسودگی جسمی و روانی ظاهر میشود.
عوامل ایجاد استرس
استرس میتواند از سطح فردی، گروهی، سازمانی و حتی فراتر ایجاد شود.
علل فردی
- نقشهای متعدد: پدر یا مادر بودن، همسر، رئیس یا مرئوس، همکار، شهروند
- سن و تجربه: افراد مسنتر معمولاً مقاومت بیشتری دارند
- جنسیت و تجربههای فردی
- رژیم غذایی مناسب
علل گروهی
انسجام گروه و نیازهای مشترک افراد بر میزان استرس تأثیر میگذارند.
علل سازمانی
محیط کار و انتظارات سازمانی میتواند سطح استرس را افزایش یا کاهش دهد.
علل فراسازمانی
مسائل اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و خانوادگی نیز در میزان استرس نقش دارند.
حذف و کاهش عوامل استرسزا
حذف کامل عوامل استرسزا ممکن نیست، اما کاهش یا مدیریت آنها امکانپذیر است. مدیریت زمان و مهارتهای برنامهریزی، از مهمترین ابزارها هستند.
واکنشهای بدن به استرس
تپش قلب، خستگی جسمی، بیخوابی، اختلالات گوارشی و تعریق از نشانههای استرس هستند.
نقش نگرش در تجربهی استرس
طرز برخورد ما با حوادث، کلید مدیریت استرس است. تغییر افکار و رفتار میتواند از شدت اثرات منفی بکاهد و آرامش ایجاد کند.
مطالعه بیشتر درباره استرس
برای آشنایی بیشتر با روشهای کاهش فشار روانی، میتوانید این مقالات مفید را مطالعه کنید:
برای مشاوره شخصی درباره مدیریت استرس و بهبود کیفیت زندگی، میتوانید رزرو آنلاین مشاوره انجام دهید.
