محدثه جودکی
نوجوانی از دورههای بسیار مهم زندگی است. در این دوره، تغییرات جسمی و عاطفی زیادی در نوجوانان روی میدهد. نوجوان نه دیگر کودک است و نه هنوز بزرگسال؛ همین حالت «بینابینی» خودش میتواند باعث نگرانی، سردرگمی و پریشانی او شود. این گروه سنی از نظر رفتارهایی که به سلامت و بهداشت روانی آسیب میزنند، جزو آسیبپذیرترین گروهها به شمار میآیند.
پرخاشگری به عنوان یک مشکل جهانی در میان نوجوانان شناخته شده است. کودکان و نوجوانان پرخاشگر غالباً قدرت مهار رفتار خود را ندارند و هنجارهای اجتماعی را زیر سؤال میبرند.
پرخاشگری در واقع، دفاع از حقوق خود به شیوهای خصمانه است که هدف آن گرفتن امتیاز از دیگران است. افراد پرخاشگر، نیازها و خواستههای خود را از طریق تسلط، توهین و تحقیر دیگران برآورده میکنند.
رفتارهای پرخاشگرانه آثار نامطلوبی بر حالت درونی فرد و در پی آن، بر روابط بین فردی میگذارد. از سوی دیگر، توانایی برقراری ارتباط مؤثر با دیگران، نقش مهمی در رشد سالم و شکوفایی شخصیت دارد. نوجوانان پرخاشگر معمولاً در چند حوزه دچار مشکلاند:
درک نشانههای هیجانی دیگران
دیدن موقعیت از زاویهی نگاه طرف مقابل
مدیریت خشم و کنترل واکنشهای هیجانی
اهمیت مهارت حل مسئله در نوجوانی
یکی از مهمترین مهارتهایی که میتواند بالندگی و بهداشت روانی کودکان و نوجوانان را در مواجهه با مشکلات آینده حفظ و تقویت کند، مهارت حل مسئله است.
توانایی حل مسئله به فرد کمک میکند تا:
مسائل و چالشهای زندگی را مؤثرتر حل کند
راهحلهای سازندهتری در موقعیتهای دشوار پیدا کند
بهجای واکنشهای تکانشی و هیجانی، تصمیمهای سنجیدهتری بگیرد
پژوهشهای مختلف نشان دادهاند که آموزش مهارت حل مسئله میتواند:
مشکلات رفتاری نوجوانان را کاهش دهد
روابط آنها با همسالان را بهبود بخشد
و از میزان رفتارهای آزاردهنده و ایذایی کم کند.
آموزش مهارت حل مسئله چه کمکی میکند؟
در روشهای آموزشی مبتنی بر حل مسئله، به نوجوانان یاد داده میشود:
مهارتهای حل مسئلهی خود را تقویت کنند
این مهارتها را در «خزانهی مهارتهای زندگی» خود تثبیت کنند
و در شرایط حساس و بحرانی بتوانند تصمیمهای بهتر و متنوعتری بگیرند.
این فرایند باعث میشود نوجوان:
در برابر بحرانها و فشارها، آمادهتر و مجهزتر باشد
از بروز خشم و پرخاشگری در موقعیتهای تنشزا کاسته شود
احساس کنترل بیشتری بر زندگی و انتخابهای خود پیدا کند
آموزش مهارت حل مسئله فرد را توانمند میسازد که:
همیشه به دنبال یافتن راهحلهای متعدد و متنوع باشد
از انعطافپذیری فکری بیشتری برخوردار شود
قدرت توقف و تأمل پیدا کند
از اعمال تکانشی پیشگیری کند
بتواند پیامدهای احتمالی رفتارهای خود را پیشبینی کند
و در نهایت، به سازگاری و انطباق اجتماعی بهتر دست یابد.
نوجوانی که این مهارت را یاد میگیرد، قادر است:
مشکلات را تجزیه و تحلیل کند
ریشههای واقعی آنها را بشناسد
و برای رفع مشکل یا کاهش عوارض منفی آن (مثل خشم و پرخاشگری) بهموقع و مؤثر اقدام کند.
مهارتهای زندگی و نقش آنها در کاهش پرخاشگری
مهارتهای زندگی مجموعهای از تواناییها هستند که شامل موارد زیر میشوند:
ایجاد روابط بینفردی مناسب و مؤثر
انجام مسئولیتهای اجتماعی
تصمیمگیریهای صحیح و سنجیده
حل تعارضها و کشمکشها
بدون توسل به رفتارهایی که به خود یا دیگران صدمه میزنند
در این میان، مهارت حل مسئله یکی از ستونهای اصلی مهارتهای زندگی است و موجب ارتقای توانمندیهای روانی–اجتماعی فرد میشود.
این تواناییها به نوجوان کمک میکنند تا:
با فشارها و استرسهای زندگی، مؤثرتر و سالمتر روبهرو شود
در مواجهه با کشمکشها، از روشهای منطقی بهجای خشونت استفاده کند
و در ارتباط با دیگران، جامعه، فرهنگ و محیط زندگی خود رفتاری مثبت و سازگارانه داشته باشد.
در نتیجه، تقویت مهارت حل مسئله میتواند نقش مهمی در کاهش پرخاشگری، افزایش قدرت سازگاری و شکلگیری شخصیت سالمتر در نوجوانان ایفا کند.
